Ο ποταμός της Λήθης

Η Καταδίκη της μνήμης και η τιμωρία της αιώνιας αμνησίας-

Ωδή στον αυτοκράτορα Γέτα

                Εξουσία: ο μεγαλύτερος πόθος του ανθρώπου και η πιο πιστή του ερωμένη. Πιο μεγάλος στόχος ακόμα και από τα πλούτη. Γι’ αυτό, άλλωστε, πολλοί ζάμπλουτοι δεν έμειναν ικανοποιημένοι από τα κατορθώματά τους, παρά μόνο αφού έφτασαν στην κορυφή της δύναμης, κατακτώντας την εξουσία. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα από τον  νυν πρόεδρο των Η.ΠΑ δεν υπάρχει. Ποτέ άλλοτε άλλο ζώο δεν έπαιρνε τόση χαρά ικανοποιώντας τη φυσική του ματαιοδοξία μέσω της  επιβολής στα άλλα ομοειδή του όντα, όση ο άνθρωπος. Ακόμα και οι διανθρώπινες σχέσεις σε βάθος χρόνου καθίστανται, συχνά, σχέσεις εξουσίας του πιο ισχυρού ( όχι βιολογικά) φύλου στο άλλο.

Ο άνθρωπος θα έκανε τα πάντα για να φτάσει και να μείνει στην εξουσία, κατά τον Νικολό Μακιαβέλι, και αντιστρόφως ανάλογα, το μεγαλύτερο πλήγμα που θα μπορούσε ένας κυβερνήτης να δεχτεί είναι να τον ρίξουν για πάντα από την εξουσία.

Οι αρχαίοι Ρωμαίοι, ωστόσο, είχαν καθιερώσει και μεγαλύτερο πλήγμα απ’ αυτό: πιο βαρύ πλήγμα από την αφαίρεση της εξουσίας ήταν η άρνηση ότι κάποτε, έστω και λίγο, υπήρχε ένας ανώτατος άρχοντας στην εξουσία! Πιο εξοντωτική και από την εξορία ή ακόμα και το θάνατο ήταν η καταδίκη της μνήμης (damnatio memoriae), η οποία στην πράξη σήμαινε την καταδίκη στην αιώνια λήθη. Πιο συγκεκριμένα, ανώτατοι διοικητικοί υπάλληλοι- όπως αυτοκράτορες ή Συγκλητικοί- σε περίπτωση που κρίνονταν ένοχοι για προδοσία, η Πολιτεία, για να αυτοπροστατευτεί, έσβηνε κάθε ίχνος τους που βεβαίωνε την διοικητική αλλά και τη φυσική τους παρουσία, όπως αναφορά σε επίσημα αρχεία, αδριάντες του κ.α ενώ προχωρούσε και σε κατάσχεση της περιουσίας τους.

Αν οι άνθρωποι είναι κατά πολύ τα έργα τους και μέσω αυτών παλεύουν σε μια άνιση μάχη να ξεγελάσουν για λίγο το θάνατο, τότε, οι καταδικασμένοι στην αιώνια λήθη είχαν χάσει το παιχνίδι της ζωής εκ των προτέρων, γιατί ήταν σαν να μην υπήρξαν ποτέ! Είχε χαθεί το στίγμα τους. Είχαν ξεκόψει από την ύψιστη ευχή που συνοδεύει τους ανθρώπους στο δρόμο τους προς την αρετή και τη σοφία. Αυτή που αποτυπώνεται εύγλωττα στα λόγια του Φάουστ: «να μην επιτρέψω να ξεχάσω τον εαυτό μου».

Σαν ένα ιδιότυπο Αλτσχάιμερ, μόνο που, σ’ αυτή την περίπτωση, χάνει κάποιος την ταυτότητά του όχι μέσω της απώλειας των στιγμών του, αλλά μέσω της απώλειας της μνήμης του συνόλου απέναντι στο άτομο. Ίσως αυτή η μορφή «αμνησίας» να είναι και χειρότερη, γιατί στην απώλεια της ταυτότητας ενός προσώπου λόγω της νόσου Αλτσχάιμερ, οι γύρω σου προσπαθούν να σου επαναφέρουν στιγμές στη μνήμη (ακόμα και σε περίπτωση καλπάζουσας μορφής της νόσου), ενώ στην περίπτωση της «καταδίκης της μνήμης» δεν υπάρχει θεραπεία, καθώς οι γύρω σου σου γυρνούν αιώνια την πλάτη.

Σήμερα, στον αιώνα που ό,τι συμβαίνει ανεβαίνει στο διαδίκτυο, ακόμα και αν το επιθυμούσε η ανώτατη Αρχή, δε θα μπορούσε να εφαρμοστεί η «καταδίκη της μνήμης» με την μορφή, τουλάχιστον, που την εφάρμοζαν οι Ρωμαίοι. Βέβαια, για τον ίδιο ακριβώς λόγο που την εφάρμοζαν οι Ρωμαίοι, για να προστατευτεί δηλαδή η Πολιτεία, θα μπορούσε να  εφαρμοστεί, εν μέρει, στο βαθμό που αφαιρούνταν η περιουσία όσων αποδεδειγμένα στράφηκαν ως «προδότες», κατά της Πολιτείας και να τους αφαιρεθεί για πάντα το πολιτικό αξίωμα, όχι λόγω της καταδίκης της αιώνιας λήθης, αλλά της πραγματικής, σύγχρονης, καταδίκης της αιώνιας μνήμης όσων διέπραξαν κατά τη διακυβέρνησή τους που θα απομάκρυνε το εκλογικό σώμα από αυτούς τους πολιτικούς. Ίσως, αυτή στην εποχή μας να είναι και η μεγαλύτερη τιμωρία, τι στιγμή που η πολιτική μας μνήμη καθίσταται βραχύβια και, συνακόλουθα, οι πολιτικές μας τάσεις μάλλον συγχωρητικές απέναντι σε καταστροφικές πολιτικές.

Τελικά, είτε προσπαθήσουμε να εξαλείψουμε κάθε ίχνος φυσικό και πολιτικό ενός πολιτικού ηγέτη, όπως έκαναν οι αρχαίοι Ρωμαίοι, είτε αντίθετα υπερτονίσουμε το έργο του, έρχεται συχνά, αλλά όχι πάντα, η Ιστορία να αποδώσει δικαιοσύνη. Όταν ο Καρακάλλας το 211 μ.Χ δολοφόνησε τον αδερφό του και συν αυτοκράτορα Γέτα για να μη μοιραστεί μαζί του την εξουσία και παρά το γεγονός ότι προσπάθησε να σβήσει κάθε ίχνος του- σκοτώνοντας τους συγγενείς, τους φίλους και τους υποστηρικτές του, καταστρέφοντας πίνακες νομίσματα και αγάλματα που τον απεικόνιζαν- τελικά, πέρασε στην  συλλογική ιστορική μνήμη αυτό το γεγονός, όπως και ο άδικος θάνατός του νεαρού συν αυτοκράτορα.

Γι’ αυτό τον  άδικο θάνατο, γράφω αυτές τις τελευταίες λέξεις καλώντας την Μούσα της Ιστορίας να μη ξεχάσει ποτέ το όνομά του αυτοκράτορα Γέτα, προσδοκώντας την πραγματική καταδίκη της μνήμης της  φρικτής πράξης του Καρακάλλα.

Θωμάς Χριστιάς, Ιστορικός

Πηγές:

1. olympia.gr
2. mixanitouxronou.gr
3. istorikoiperipatoi.gr
4. archeiobooks.com
5. Η διαρκής μνήμη ως ορισμός της ύπαρξης, Κωνσταντίνος Μούσσας